درباره فیلم سینمایی «غریب» | سمفونی ایثار یک قهرمان

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز؛ مخاطبان سینما و تلویزیون ایران محمدحسین لطیفی را با سریال‌های تلویزیونی گرم و دیدنی او در دهه ۸۰ (به ویژه دو مجموعه خاطره انگیز «همسایه ها» و «صاحبدلان») و همچنین تک فیلم سینمایی شایان توجهش در عرصه دفاع مقدس، یعنی «روز سوم»، به خاطر می‌آورند. این فیلم ساز باتجربه که به جرئت می‌توان گفت در یک دهه اخیر اثر سینمایی شایان توجهی نساخته بود که بتواند مخاطب را سر ذوق بیاورد، در زمستان ۱۴۰۱ با فیلم سینمایی تازه اش در گونه دفاع مقدس گام به جشنواره فیلم فجر گذاشت و با اثری خوش ساخت که می‌تواند خاطرات ناخوشایند آثار متوسطی همچون «به وقت خماری» و «مرد نقره ای» را از ذهن مخاطبان پاک کند، موفقیتش را تا اکران نوروزی ادامه داد.

یک پرتره سینمایی

«غریب» یک فیلم زندگی نامه ای-پرتره است که با محوریت شهید محمد بروجردی ساخته شده و تقریبا در تمام مدت دو ساعته خود تمرکزش را از این شخصیت اصلی که قهرمان قصه است، منحرف نمی‌کند. چیره دستی فیلم ساز در تقابل کلاسیک دو قطب خیر و شر داستان خودنمایی می‌کند؛ جایی که حتی پرداختن به شخصیت منفی هم به طور کامل تحت الشعاع پرداخت محمد بروجردی قرار می‌گیرد. با این حال قطب منفی چنان که باید و شاید باورپذیر از آب درنیامده و این یکی از نقاط ضعف «غریب» است.

درواقع هرقدر که واکاوی قهرمان در این فیلم همدلی برانگیز و باورپذیر است، پرداخت ضدقهرمان سطحی و در زیر سایه سنگین شعار رقم می‌خورد. از همان سکانس‌های ابتدایی و به خون کشیدن عروسی، ضد قهرمان به مثابه یک جانی درنده خو ترسیم می‌شود که در ادامه با عناصری همچون کتاب خواندن، سیگار کشیدن و خودبینی مضحکش در برخورد با همراهان خود، به شکلی سهل انگارانه خودش را نمایش می‌دهد و به کلیت اثر لطمه می‌زند.

در مقابل، اما قهرمان قصه نسبت روشنی با روحیات شخص کارگردان دارد. محمد حسین لطیفی که در سال‌های اخیر بیشتر از هر فعالیت دیگری، با اجرای برنامه سینمایی «هفت» در معرض دید و قضاوت مخاطبان بوده، با اظهار نظر‌های صریح و مکرر خود ثابت کرده است که ذهنی معتدل و مزاجی نرم خو دارد. صحبت‌های او در دیدار با رهبر معظم انقلاب که در قالب مستند «غیر رسمی» منتشر شد هم نشان می‌دهد که این هنرمند سرد و گرم چشیده کاملا صلح و تساهل را می‌ستاید و ضمن حفظ مبانی اعتقادی خود، از هر گونه تعصب و تندروی بیزار است. همین خصلت صلح طلبانه لطیفی به شکلی دل پذیر در کاراکتر شهید محمد بروجردی هم منعکس شده است.

از قهرمانی حرف می‌زنیم که فقط در یک سکانس به وضوح عصبانی می‌شود، اما در برخوردش با مردم ملایم و متواضع است. فرماندهی که سربازش را به خاطر بیدار کردن مردم برای نماز صبح بازخواست می‌کند و تقریر مترقی خود از امر به معروف را به شکلی اثرگذار در قالب یک خط دیالوگ به سمت قلب مخاطب روانه می‌کند. هر قدر که شخصیت بروجردی باورپذیر و همدلانه از آب درآمده، اغلب شخصیت‌های دیگر «غریب» شعاری و تخت پرداخت شده اند.

قطب منفی قصه چنان سیاه و نادان است که گاهی از ضد قهرمان شرور فیلم‌های تخیلی جلو می‌زند و گاهی هم از فرط بلاهت به شخصیت‌های دنیای کمدی متمایل می‌شود. شخصیت زن قصه هم در حالی که به واسطه یک ترومای سهمگین در همان ابتدای کار کاملا از متن داستان بیرون رفته و نزدیک به یک ساعت غیب شده است، در اواخر فیلم با رویکردی تهاجمی و نابالغانه گام به عرصه انتقام می‌گذارد و در ثانیه‌های آخر متحول می‌شود.

سمفونی تک نفره

تهیه کنندگی و نویسندگی «غریب» بر عهده حامد عنقاست که مخاطبان آخرین بار او را با نگارش سریال «آقازاده» به خاطر سپرده اند. هرچند به وضوح نمی‌توانیم تأثیرگذاری نویسنده و کارگردان «غریب» را در این فیلم تفکیک کنیم، اما چندان دور از ذهن نخواهد بود که فکر کنیم شخصیت شهید بروجردی در «غریب» بیشتر محصول چکش کاری کارگردان است، در حالی که بقیه شخصیت‌ها و بالاخص دیالوگ‌های پرطمطراق و کلیشه‌ای آن‌ها از ذهن نویسنده ناشی شده اند. عناصر تشکیل دهنده شخصیت و شکل دیالوگ نویسی کاراکتر‌های این فیلم به شکل تأمل برانگیزی شبیه به «آقازاده» از آب درآمده، در حالی که درون گرایی شخصیت شهید بروجردی را می‌توانیم با سلوک شخصیت خلیل در «صاحبدلان» مقایسه کنیم.

در میان بازیگران این اثر، بابک حمیدیان یک سمفونی تک نفره و در عین حال باشکوه را در نقش شهید محمد بروجردی به نمایش می‌گذارد. حمیدیان که کارنامه مفصل حضورش در فیلم‌های دفاع مقدس را به عنوان پشتوانه‌ای برای تجربه ایفای این نقش قرار داده، توانسته است با یک طراحی شایان توجه بیننده را تحت تأثیر بازی فنی و پرظراقت خود قرار دهد. فراز و فرود‌های این شخصیت و لبخند‌های همراه با اضطرابش امضای شخصی حمیدیان پای این اجرا محسوب می‌شوند و این بازیگر موفق شده است بیش از هر چیزی با بازی صورت خود مفهوم صبوری و استقامت را برای بیننده بازنمایی کند.